نظر اسلام درباره چند همسری چیست؟
حجت الاسلام جواد گلی پاسخ می دهد :
اصل همه جار و جنجال هایی که سر برنامه مرد سه زنه به وجود آمد ، درباره تابوها و مقاومت ها درباره بحث چند همسری بود؛ بحثی که در درست و غلط بودن نفس عمل نبود و درباره عواقب ناخوشایندی بود که ممکن است در جامعه به وجود بیاید .
نگاهی به حد و مرزهای شرعی و نگاه اسلام به موضوع داشتن چند زن موضوع این مقاله است .برای این کار سراغ حجت الاسلام جواد گلی ، چهره شناخته شده و رسانه ای این سال ها رفتیم؛ کسی که حتما نامش را در خیلی از سریال های تلویزیونی به ویژه مناسبتی هایش به عنوان مشاور و کارشناس مذهبی دیده اید . او در طول این سال ها همواره در بحث های مربوط به خانواده در صدا و سیما تاثیرگذار بوده و در سابقه کاری اش ، تجربه مدیریت گروه اجتماعی شبکه یک را دارد . البته بعد از جا به جایی مدیران شبکه ها برای مدتی ، با همین سمت به شبکه دو رفت . حجت الاسلام گلی در جواب پرسش های ما درباره دیدگاه اسلام به اختیار کردن چند همسر ، به نکته های مهمی مثل عدالت و توجه به عرف اشاره کرد . نظراتش را بی کم و کاست بخوانید .
ـ ماجرای آن مرد سه زنه در جامعه تب ناخوشایندی را ایجاد کرد و باز این سوال را در افکار عمومی زنده کرد که در چه شرایطی مرد می تواند بیش از یک همسر داشته باشد ؟
چیزی که مهم است اینکه تعالیم دین مبین اسلام ما را در انجام کارهایمان مجاب به انجام احکام دین و رعایت عرف جامعه کرده ، در واقع برای اینکه یک عمل صحیح را انجام دهیم در وهله اول باید با گزاره های دین و شریعت در تناقض نباشد . در مساله چند همسری دو ملاحظه وجود دارد ؛ اولاً کسی که می تواند این چند همسری را تجربه کند که شرط اصلی و لازم در رابطه با تعدد زوجات را رعایت کند . آن شرط ، عدالت است که در آیات قرآن و افواه ائمه (ع) بسیار ذکر شده . شرط لازم شرطی است که غالبا مورد توجه نیست و اساساً رعایت عفت در رابطه با زوجات شرطی است که در دین به عنوان شرط لازم و شرط اولیه ذکر شده . اسلام در واقع تعدد زوجات را منوط به رعایت عدالت می داند . رعایت عدالت کار ساده ای نیست که در روایات معصومین (ع) نیز به دفعات با یان نکته مواجه می شویم . این عدالت صرفاً عدالت در تقسیم اموال نیست . عدالت در تقسیم حالات ، نگاه ، گفتگو، مناسبات فردی و رفتاری و عاطفی و در واقع یک عدالت جامع و تمام عیاری است که رعایت آن هم کار ساده ای نیست .
ـ رعایت این عدالت برای هر کسی ممکن است؟
در روایاتی آمده که هر کسی نمی تواند به آن صورت عادل باشد . در واقع عدالت به معنای وسیع کلمه را هر کسی نمی تواند رعایت کند .
ـ آن آقایی که به تلویزیون آمده بود ، گفته که همسر اولش را بیش از دو همسر دیگرش دوست دارد ؛ این یعنی بی عدالتی؟
حتی اگر همسر دومی گرفته شود و همسر اول سهم بیشتری به لحاظ عواطف داشته باشد ، باز هم ممکن است منجر به نوعی بی عدالتی شود . البته الزاماً عدالت به معنای تساوی نیست که یعنی همه چیز مساوی تقسیم شود . عدالت به معنای دقت در مناسبت دادن با استعدادها و ظرفیت هاست . یعنی با هر کس همان طور باشد که استعداد و ظرفیتش می طلبد .
ـ غیر از عدالت ، عامل دیگری هم مهم است ؟
نکته ای که خیلی مهم است اینکه به عرف پسندیده جامعه هم باید توجه کرد . درست است که ما مجوز تعدد زوجات با پیش شرط عدالت را داریم ولی عمل به معروف و امر به معروف الزاما در هر شرایطی عمل به احکام دینی بدون توجه به ملاحظات و عرف اجتماعی نیست . یعنی ما در بسیاری از رفتارهایمان علاوه بر توجه به احکام دین ، به نگرش اجتماعی و هنجارهای اجتماعی هم توجه می کنیم . البته به این معنا نیست که این هنجارهای اجتماعی احکام دینی را تعطیل کنند ، بلکه در واقع موید رفتارها دینی ما هستند . در بعضی جاها بعضی رفتارها و موضوعات در عرف جامعه مورد پسند نیست اما در اسلام ایرادی ندارد . ولی عرف جامعه ما را مجاب می کند در انتخاب آن رفتار دقت بیشتری کنیم . مثلا در رابطه با حجاب ، عرف در حدود حجاب موثر است . ما باید طبق احکام و حدود دینی حجاب را رعایت کنیم اما پیرامون چگونگی ها و حداکثری و حداقلی بودن ها ، عرف جامعه تاثیرگذار است . مثلا در جایی ممکن است حجاب به حد کمتری از حداقلی باشد که دین تعیین کرده . در انتخاب رفتارهایمان که منبعث از دین اسلام است باید به عرف جامعه هم توجه کنیم . حتی در مناسبات زن و مرد هم عرف تاثیرگذار است . آیات قرآن هم تاکید می کنند که آنچه بین مناسبات زن و مرد حکم می کند ، عرف جامعه است . بیش از 30 بار در قرآن روی این نکته تاکید شده ، حتی قرآن به همسران پیامبر (ص) تاکید می کند که « عاشروهن بالمعروف؛ معاشرت کنید آن چنان که پنسدیده و معروف ااست » یعنی باید طبق عرف جامعه رفتار کنند . این در واقع عرف جامعه است ؛ یعنی جامعه آن را به صورت یک رفتار درست می پذیرد . پس مناسبات زن و مرد باید بر پایه معروف باشد .
ـ خب تعریف این عرفی که شما می فرمایید ، دقیقاً چیست ؟
عرف یعنی رفتاری که جامعه آن را می پذیرد و می پسندد . در واقع عقلای جامعه آن رفتار را رفتار درستی می دانند ؛ مثلا اگر لباسی متفاوت از لباس معروف جامعه به تن کنید ، همه نگاه متفاوتی به شما دارند . اصلا هم فرقی نمی کند که این لباس کم باشد یا زیاد . فقط این دیدی است که لباس شهرت می سازد .
بسیاری از رفتارهای ما هستند که ممکن است رفتار غلطی هم نباشند ولی مناسب با عرف جامعه نیستند، مثلا در روابط زن و مرد . ممکن است تغییر مکان منجر به معروف یا منکر شدن یک قضیه شود. اگر یک دختر و پسر جوانی در دانشگاه در گوشه ای با هم بنشینند و صحبت کنند ، عرف جامعه این را می پذیرد و آنها را توبیخ نمی کند ولی اگر همان دختر و پسر در پارک یا خیابانی با هم حرف بزنند ، این رفتار می شود یک رفتار منکر. یعنی در واقع هیچ بخشی تغییر نمی کند جز مکان! عرف جامعه این را می فهمد که آن رفتار درست است و این رفتار غلط . در واقع عرف یعنی همین .
ـ عرف در مورد چند زنی چطور است ؟
در ازدواج مجدد باید همان دو ملاحظه ای که گفتم مد نظر قرار گیرد . یکی ملاحظه شرعی و اسلامی است . در ملاحظات اسلامی هم ما در شرایطی نیاز به اجازه هسمر اول داریم ، علاوه بر این شرط عمومی دیگری هم داریم به نام عدالت که شرط ساده ای نیست و ملاحظه دیگر هم عرف جامعه است و ما باید به معروف عمل کنیم .
ـ باید به معروف عمل شود ولی عرف عمومی چند همسری را می پذیرد یا تک همسری را؟ با توجه به اینکه گاهی می شنویم شخصی دو همسر دارد و راحت از کنارش می گذریم .
البته نمی شود در مورد این قضیه حکم کلی داد . در مواقعی که کسی همسر دوم اختیار می کند ، ما آن را می پذیریم. البته با ملاحظاتی حق را به فرد می دهیم ولی در مواقعی هم حق را نمی دهیم . معروف در مورد این قضیه ، عام و فراگیر نیست که الزاماً رای به نفی با اثبات آن بدهیم .
ـ اصلا چند همسری در شرایط حال حاضر زندگی اجتماعی ما که گرفتن یک زن هم شبیه شق القمر است ، درست است ؟
ما که مکلف به تامین زندگی این افراد نیستیم! البته عرف جامعه بنا به مسائل مالی و معیشتی نیست . مثلا فردی که از نظر معیشتی در وضعیت خوبی است می تنواند چند همسر داشته باشد؟ نه این درست و نه عکس آن . ما نمی توانیم بگوییم که چون وضعیت اقتصادی طوری است که امکان اداره کردن چند زندگی برای مرد وجود ندارد پس تعدد زوجات نباید باشد . این موضوع چیزی است که افراد باید خودشان در مورد آن تعمق کنند . فرد باید بداند که شروط دینی چیست و رعایت کردن این شروط کار آسانی هم نیست و به عرف هم توجه کند که با در نظر گرفتن این پیش شرطها ، مساله به میزان قابل ملاحظه ای حل می شود .
ـ اصلا کار درستی است که کسی که دارای چند همسر باشد آن را علنی کند؟ مثل همین کاری که این آقا کرد و سه همسری بودنش را در تلویزیون علنی کرد و اعتراض بسیاری از خانم ها را به همراه داشت، با توجه به این نکته که این کار روی همسران جامعه ما هم تاثیر می گذارد .
اینکه تلویزیون این کار را دستمایه یک برنامه یا سریال تلویزیونی کند ، طبیعتاً خیلی مناسب با ذائقه اجتماعی نیست . تلویزیون باید به ذائقه جامعه و رفتارهای درست جامعه بپردازد . البته این طور هم نیست که تلویزیون به هر ذائقه ای که در جامعه جاری است تن دهد . تلویزیون هم باید به هنجارهای اجتماعی احترام گذارد ؛ اینکه سریالی بر پایه چنین موضوعی ساخته شود با این تصور که جاذبه آفرینی می کند ، اصلا مناسب و مفید برای جامعه نیست . این کار یک طور هنجارشکنی است . البته چند همسری می تواند گاهی خوب باشد ، گاهی بد .
ـ چطور امامان هم چند همسر داشته اند؟
در همسرداری ائمه ، هم توجه به حکم اسلامی شده و هم ملاحظات اجتماعی و هم تفکر اسلامی در دوره معاصر خودش رعایت شده .عدالت به معنای کامل کلمه برقرار شده و اصلا ملاحظات اجتماعی در آن زمان ، آن کار را هنجار می دانسته . پس نه تنها این رفتار یک رفتار ناپسند نبوده بلکه فضیلت هم بوده .
ـ آن زمان این کار موافق عرف جامعه بوده؟
بله ، عرض کردم تفکرات اجتماعی معاصر آن دوره و ساختار اجتماعی آن زمان مطابق با ان امر بوده.
منبع : همشهری جوان شماره 316
.::مرجع کد آهنگ::.
.::دریافت کد موزیک::.